ΟΙ ΒΛΑΒΕΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ-ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ

Το σκάνδαλο των κινητών τηλεφώνων και των κεραιών κινητής τηλεφωνίας: οι βλάβες στην υγεία μας και τα εμπλεκόμενα οικονομικο-πολιτικά συμφέροντα

Χρήστος Γεωργίου
Αναπληρωτής Καθηγητής Βιοχημείας
Τμήμα Βιολογίας
Πανεπιστήμιο Πατρών



Στην Ελλάδα και στις περισσότερες χώρες της ΕΕ το 84% των πολιτών (380 εκατομ.) είναι συνδρομητές σε κάποια εταιρεία κινητής τηλεφωνίας [1]: για την Ελλάδα αυτό μεταφράζεται σε περίπου 10.500.000 χρήστες σήμερα. Η χώρα μας βρίσκεται στην τέταρτη θέση στην Ευρώπη των «25» με 85 κινητά ανά 100 κατοίκους (το 2002), αφήνοντας πίσω της χώρες όπως η Γαλλία και η Γερμανία. Είναι ενδεικτικό ότι το 1998 υπήρχαν μόνο 20 κινητά ανά 100 κατοίκους στη χώρα μας. Ο μέσος όρος αριθμού κινητών στην Ευρώπη των «25» είναι 78 ανά 100 κατοίκους. Την πρώτη θέση καταλαμβάνει η Ιταλία (91) και ακολουθούν η Σουηδία (89), η Φινλανδία (87), το Λουξεμβούργο (86), και το Ηνωμένο Βασίλειο με την Τσεχία (84) [2].
Σήμερα υπάρχουν πάνω από 1,3 δισεκατομμύρια χρήστες παγκοσμίως, και μπορεί κανείς να φανταστεί την ραγδαία αύξηση τους στο άμεσο μέλλον όταν τα ποσοστά τους στις πρώην ανατολικές χώρες και στις πολυπληθέστερες χώρες του πλανήτη Κίνα και Ινδία κυμαίνονται μόνο στο 20-30% του πληθυσμού τους [3]. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την όλο και πιο μακροχρόνια έκθεση των χρηστών κινητού τηλεφώνου στην βλαπτική ακτινοβολία του, γεγονός που θα επιβεβαιώσει τις προειδοποιήσεις των επιστημόνων για τις επιπτώσεις της στην υγεία των χρηστών. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι σήμερα υπάρχουν τουλάχιστον 15.000 επιστημονικές εργασίες σχετικές με τις βιολογικές επιπτώσεις των ηλεκτρομαγνητικών ακτινοβολιών από κινητά τηλέφωνα, κεραίες, πυλώνες μεταφοράς ρεύματος, φούρνους μικροκυμάτων κ.α., και πολλές από αυτές είναι άκρως ανησυχητικές [4]. Ο πρωτοπόρος στην έρευνα των επιπτώσεων της ακτινοβολίας των κινητών τηλεφώνων στην υγεία μας Leif Salford, καθηγητής στο Lund University της Σουηδίας, επισημαίνει το κολοσσιαίο σκάνδαλο των κινητών τηλεφώνων, βγάζοντας το ζοφερό συμπέρασμα ότι «η έκθεση [μας] στα μικροκύματά [τους] είναι το μεγαλύτερο βιολογικό πείραμα στο οποίο έχει υποβληθεί ποτέ ο άνθρωπος», και ότι κινδυνεύει άμεσα «να πνιγεί σε μια θάλασσα μικροκυμάτων».


Τα επιστημονικά δεδομένα και τα επιχειρήματα των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας

Κατά την πορεία της διερεύνησης μακροπρόθεσμων προβλημάτων υγείας, οι μελέτες που καταλήγουν σε θετικό αποτέλεσμα στην πραγματικότητα πιστοποιούν ότι υπάρχουν βιολογικές επιπτώσεις ακόμα κι όταν δεν διευκρινίζεται το πώς συμβαίνουν. Ως μεμονωμένες αυτές οι μελέτες, μπορεί να μην αντιπροσωπεύουν μια ολοκληρωμένη επιστημονική απόδειξη, είναι όμως σημαντικά τμήματα μιας δαιδαλώδους βιολογικής αιτιολογίας, που μπορεί να πάρει χρόνια για να αποκαλυφθεί πλήρως. Υπό αυτή την έννοια, μπορεί να μην υπάρχει πλήρως ολοκληρωμένη απόδειξη ότι π.χ. το τσιγάρο ή η ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων προκαλούν καρκίνο, όμως οι έρευνες διαρκώς αποκαλύπτουν επιμέρους σαφείς ενδείξεις και στατιστικά στοιχεία που δείχνουν ότι υφίσταται πρόβλημα υγείας. Καθώς η αφανής περίοδος εξέλιξης πολλών μακροχρόνιων ασθενειών κυμαίνεται από 10 έως 40 χρόνια, στην Ελλάδα οι επιπτώσεις των κινητών τηλεφώνων στην υγεία μας θα γίνουν φανερές κυρίως μετά το 2010, επειδή η ευρεία χρήση τους ξεκίνησε στην χώρα μας πριν μια 5ετία περίπου.
Οι εταιρείες κατασκευής κινητών τηλεφώνων εξακολουθούν να υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει εναντίον των προϊόντων τους ούτε ένα επιβαρυντικό στοιχείο, θέση που θα μπορούσε να είναι είτε εσκεμμένη παραπληροφόρηση της κοινής γνώμης ή ανεπαρκής κατανόηση των διαδικασιών της επιστημονικής έρευνας. Η επιλεκτική προσέγγιση των κινδύνων για την υγεία μας από τις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας και γενικότερα από άλλες εταιρείες παραγωγής επισφαλών προϊόντων, και από τις ουσιαστικά συμπορευόμενες με αυτές εθνικές και διεθνείς υπηρεσίες ελέγχου, ουσιαστικά ωθεί τους πολίτες να συνεχίζουν να εκτίθενται σε τοξικούς παράγοντες ακόμα κι όταν υπάρχουν έρευνες που δείχνουν ότι κινδυνεύει η υγεία τους. Τα κράτη στην καλύτερη περίπτωση φθάνουν μέχρι να συνιστούν στους χρήστες την ‘λελογισμένη’ χρήση των προϊόντων αυτών, θέτοντας και κάποια «όρια ασφαλείας»-άλλοθι, όπως θα δούμε. Η ανθρωποκεντρική προσέγγιση της λύσης αυτού του προβλήματος θα απαιτούσε από τις εταιρείες αυτές να αποδεικνύουν την ασφάλεια των προϊόντων τους πριν τα κράτη τους επιτρέψουν τη διάθεσή τους στους καταναλωτές. Κάτι τέτοιο είναι ουτοπικό για τις οικονομίες της «ελεύθερης αγοράς» των χωρών της ΕΕ.


Βιολογικές επιπτώσεις

Τα κινητά τηλέφωνα, όπως και οι κεραίες των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας, οι κεραίες ραδιοτηλεοπτικών σταθμών και οι πυλώνες της ΔΕΗ, εκπέμπουν μια μορφή ακτινοβολίας που εμφανίστηκε στον πλανήτη μας πολύ πρόσφατα (πριν περίπου 100 χρόνια). Κατά συνέπεια, ο οργανισμός του ανθρώπου δεν ανέπτυξε μηχανισμούς προστασίας έναντι αυτής κατά την μακρόχρονη διάρκεια της εξέλιξής του. Το σώμα μας αποτελείται από κύτταρα και όργανα, και η φυσιολογική ανάπτυξή του εξαρτάται από την αρμονική λειτουργία τους. Πολλές σημαντικές λειτουργίες των κυττάρων, όπως του εγκεφάλου μας, στηρίζονται σε ηλεκτρικά ρεύματα ανάλογα αυτών που παράγουν οι ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες. Είναι λοιπόν προφανές ότι τα κινητά τηλέφωνα και οποιαδήποτε άλλη παρόμοια εξωτερική πηγή ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας αλλοιώνουν τις φυσιολογικές λειτουργίες των κυττάρων και βλάπτουν τον οργανισμό μας.
Πρόσφατη μελέτη εξουδετέρωσε το μοναδικό επιχείρημα των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας, ότι δηλαδή οι ακτινοβολίες των κινητών τηλεφώνων δεν προκαλούν βιολογικές βλάβες επειδή δεν είναι «ιονίζουσες» (δηλαδή, δεν αλλοιώνουν τα χημικά συστατικά των κυττάρων και των οργανισμών), και ότι το μόνο που θα μπορούσαν να προκαλέσουν είναι «θερμικές επιδράσεις», που όμως είναι αμελητέες με το λίγο ποσό ακτινοβολίας που εκπέμπουν. Η μελέτη βρήκε έναν νέο μηχανισμό πρόκλησης βιολογικών βλαβών από την ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων. Μπορεί να αυξήσει δραματικά (έως 11 φορές) τις δυνάμεις που αναπτύσσονται μεταξύ των συστατικών του σώματός μας, κι επομένως τις φυσιολογικές αλληλεπιδράσεις τους [5], με συνέπεια καρκινογενέσεις και άλλες σοβαρές βλάβες που θα εκδηλωθούν 10-20 χρόνια αργότερα. Οι βιολογικές βλάβες στον άνθρωπο και στα πειραματόζωα (οι οποίες θα παρουσιαστούν ακολούθως) μπορούν να εξηγηθούν με βάση αυτόν το μηχανισμό.
Η ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων εκπέμπεται ισόποσα προς όλες τις κατευθύνσεις και απορροφάται κυρίως από τον εγκέφαλό μας. Έρευνες στη Ρωσία το 2000 έδειξαν ότι ο εγκέφαλος απορροφά το 98% και η υπόλοιπη αρκεί για να πραγματοποιηθεί το τηλεφώνημα. Αυτά επιβεβαιώθηκαν και από μια έκθεση της Επιτροπής Περιβαλλοντικής Υγείας της Αγγλίας, που συμπέρανε ότι το «20-80% της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας των κινητών τηλεφώνων απορροφάται άμεσα από το κεφάλι του χρήστη», και ότι η «έκθεση στην ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων επί μερικά λεπτά μπορεί να μετασχηματίσει έναν όγκο από 5% σε 95% καρκινικό» [6]. Η ακτινοβολία ενός κινητού τηλεφώνου διεισδύει πιο βαθιά στον εγκέφαλο ενός 5χρονου και 10χρονου παιδιού απ’ ό,τι ενός ενήλικα (εικόνα-1) [7]. Ενδεικτικά, από το 1998 ήταν γνωστό ότι οι συστηματικοί χρήστες παρουσιάζουν κούραση, πονοκεφάλους, αίσθηση καψίματος στο δέρμα κ.α. [8, 9]. Οι επιπτώσεις όμως είναι πολύ πιο σοβαρές (μέχρι και καρκινογενέσεις), όπως δείχνουν οι ακόλουθες έρευνες.

Α. Βλάβες στο DNA, στα έμβρυα και στην αναπαραγωγή
Το σώμα μας αποτελείται από 50.000 τρισεκατομμύρια κύτταρα και δημιουργεί 1 δισεκατομμύριο νέα κύτταρα κάθε ώρα. Το αν αυτά τα κύτταρα θα είναι φυσιολογικά ή καρκινογόνα εξαρτάται και από το αν είναι κατεστραμμένο το DNA τους. Στις ΗΠΑ, ο Δρ. Henry Lai από το Πανεπιστήμιο Ουάσινγκτον διαπίστωσε καταστροφή του DNA (εικόνα-2) μετά από έκθεση ποντικού σε ποσότητα ακτινοβολίας κινητου τηλεφώνου πιο κάτω ακόμα και από το «ασφαλές» επίπεδο έκθεσης (SAR ή Ειδικός Ρυθμός Απορρόφησης, βλέπε σχετικά παρακάτω) που ισχύει στις ΗΠΑ [10, 11]. Αυτό επιβεβαιώθηκε και από έρευνα του Δρ. Phillips και συνεργατών του, που διαπίστωσαν καταστροφή του DNA σε κύτταρα μετά από 24ωρη έκθεση σε χαμηλής έντασης ακτινοβολία μέχρι και 666 φορές χαμηλότερη από το θεσπισθέν επίσημο όριο έκθεσής μας [12].
Η καταστροφή του DNA από την ακτινοβολία του κινητού τηλεφώνου μπορεί να οδηγήσει σε βλαβερές μεταλλάξεις στα γονίδια, που μεταφέρονται από γενεά σε γενεά. Αυτό το παρατήρησαν οι Δρ. Magras και Xenos σε ποντίκια που παρουσίασαν μόνιμη στειρότητα μετά από έκθεση επί 5 γενεές σε ακτινοβολία ισόποση με αυτή που εκτίθενται οι χρήστες κινητών και ζουν κοντά σε κεραίες κινητής τηλεφωνίας. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι το ποσό της ακτινοβολίας στο οποίο εκτέθηκαν τα ποντίκια ήταν 500 φορές χαμηλότερο από το μέγιστο επιτρεπτό όριο έκθεσης του ανθρώπου σήμερα [13]. Άλλες μελέτες σε εγκυμονούντα ποντίκια έδειξαν ότι η μακροχρόνια έκθεση στην ακτινοβολία των κινητών επηρεάζει την ανάπτυξη του εμβρύου, κάτι που έχει επιβεβαιωθεί επίσης στα κοτόπουλα και τις φρουτόμυγες [14, 15].
Το 1997, ερευνητές του Καθολικού Πανεπιστήμιου των ΗΠΑ έκθεσαν 3.000 έμβρυα όρνιθας σε ακτινοβολία ανάλογη με αυτή που εκπέμπουν τα κινητά τηλέφωνα, και διαπίστωσαν αύξηση νευρωνικών βλαβών κατά 2,5 φορές (εικόνα-3) [16, 17]. Οι βρεφικές ανωμαλίες είναι το βασικό αίτιο της βρεφικής θνησιμότητας στον Δυτικό κόσμο, με υπεύθυνες κυρίως την ανεγκεφαλίτιδα και την δισχιδή ράχη. Είναι ανωμαλίες του φυσιολογικού κλεισίματος του νευρικού σωλήνα (στο έμβρυο 4 εβδομάδων) και αποτελούν δυσμορφίες του νωτιαίου μυελού και του αναπτυσσόμενου εγκεφάλου. Επομένως, η ακτινοβολία του κινητού τηλεφώνου μπορεί να προκαλέσει τέτοιες ανωμαλίες σε χρήστες π.χ. έγκυες γυναίκες.

Β. Βλάβες στον εγκέφαλο
Πρόκληση καλοήθων και κακοήθων όγκων: Η χρήση κινητού τηλεφώνου για πάνω από 10 χρόνια αυξάνει 4 φορές τον κίνδυνο ανάπτυξης ακουστικού νευρώματος στο ακουστικό νεύρο του αυτιού [18]. Το ακουστικό νεύρωμα μπορεί να προκαλέσει βλάβες στον εγκέφαλο και να εξελιχθεί σε καρκίνο. Οι όγκοι του ακουστικού νευρώματος αναπτύσσονται πιο συχνά στην πλευρά του εγκεφάλου (πίσω από το αυτί) που τοποθετεί ο χρήστης το κινητό τηλέφωνο, και ο κίνδυνος αυξάνει με την αύξηση της συχνότητας και της διάρκειας χρήσης του κινητού. Κίνδυνο ανάπτυξης εγκεφαλικών όγκων επίσης διατρέχουν και οι χρήστες ασύρματων τηλεφώνων (ντεκ) [14,19]. Οι συχνοί χρήστες κινητού τηλεφώνου παρουσιάζουν επίσης μείωση της αντικαρκινικής ορμόνης μελατονίνη, γεγονός που συσχετίστηκε με αύξηση κατά 2,5 φορές της συχνότητας εμφάνισης καρκίνου στον εγκέφαλο [20]. Επιτάχυνση της καρκινογένεσης διαπιστώθηκε σε λευχαιμικά κύτταρα μετά από έκθεσή τους σε ακτινοβολία 1 μιλιβαττ (τα κινητά τηλέφωνα εκπέμπουν και 5 φορές πιο πάνω) [14, 21], ενώ διπλάσιο ποσοστό ανάπτυξης καρκίνου μετρήθηκε σε ποντίκια που εκτέθηκαν επί ενάμυσι χρόνο σε ανάλογη ακτινοβολία [14].
Βλάβες στον αιματο-εγκεφαλικό φραγμό: Το 2002, έρευνες του καθηγητή Darius Leszcynski της Υπηρεσίας Ασφαλείας από Ακτινοβολίες και Πυρηνικά της Φιλανδίας, έδειξαν για πρώτη φορά στον άνθρωπο ότι τα κινητά τηλέφωνα ενεργοποιούν εκατοντάδες πρωτεϊνών σε κύτταρα αρτηριών [22, 23], με αποτέλεσμα την υπολειτουργία του αιματο-εγκεφαλικού φραγμού και την είσοδο σε αυτόν τοξικών ουσιών. Ανάλογα αποτελέσματα είχαν δείξει και άλλες προηγηθείσες μελέτες [24]. Η αδιαμφισβήτητη σχέση μεταξύ βλάβης στον εγκέφαλο και της ακτινοβολίας κινητού τηλεφώνου δείχθηκε σε ποντικούς από τον καθηγητή Νευροχειρουργικής Leif Salford, στο Πανεπιστήμιο Lund της Σουηδίας. Έδειξε ότι ακτινοβολία 16.000 φορές χαμηλότερη από το «αβλαβές» επίσημο όριο έκθεσης του ανθρώπου προκαλεί διαρροή πρωτεϊνών μέσα από τον αιματο-εγκεφαλικό φραγμό σε πάνω από το 50% των ποντικών [25-29]. Ο εκτεθειμένος εγκέφαλος είναι διάσπαρτος με μαύρες κηλίδες από τις πρωτεΐνες που έχουν διαρρεύσει από τα γειτονικά αιμοφόρα αγγεία, και επίσης δείχνει σημάδια σημαντικών νευρωνικών βλαβών (εικόνα-4). Επομένως, ακόμα και ένα άτομο που βρίσκεται κοντά σε κάποιο χρήστη κινητού τηλεφώνου ή μακρυά από μια κεραία μπορεί να επηρεαστεί από την ακτινοβολία τους.

Γ. Άλλες βλάβες
Προβλήματα στην ακοή και την όραση: Τα συνήθη συμπτώματα που σχετίζονται με προβλήματα ακοής είναι η προσωρινή μείωσή της, ζαλάδες, ναυτία, προβλήματα ισορροπίας, καθώς και οξείς πόνοι, αίσθηση θέρμανσης και καψίματος στο αυτί. Στα προβλήματα στο μάτι περιλαμβάνονται ο περιοδικός ακούσιος σπασμός (το γνωστό τικ), το τρεμόπαιγμα, η θολή όραση, και ως πιο ακραίες οι αιμορραγίες και η τύφλωση. Αυτά επιβεβαιώνονται από έρευνες του φημισμένου νοσοκομείου Karolinska της Σουηδίας, καθώς και από τον καθηγητή Henry Kues του πανεπιστημίου John Hopkins των ΗΠΑ, που μετά από 15ετή έρευνα βρήκε ότι η ακτινοβολία των κινητών καταστρέφει τα ενδοθηλιακά κύτταρα του κερατοειδή χιτώνα και τα φωτοκύτταρα του αμφιβληστροειδή χιτώνα (εικόνα-5) [30].
Διαταραχές ύπνου, πονοκέφαλοι, ημικρανίες: Η ακτινοβολία προκαλεί μέχρι και διαταραχές στα αρχικά στάδια ύπνου σε άτομα που χρησιμοποιούν κινητό τηλέφωνο λίγο πριν κοιμηθούν, όπως έδειξε μελέτη των ερευνητών Alexander Borbely και Peter Ackerman του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης [14, 31, 32]. Η καταστροφή του αιματο-εγκεφαλικού φραγμού μπορεί επίσης να προκαλέσει πονοκεφάλους, αίσθημα κούρασης, προβλήματα ύπνου [22, 23], κάτι που επιβεβαιώνει σουηδική μελέτη σε χρήστες κινητού για πάνω από 15 λεπτά [14], και μια περιπτωσιολογική έρευνα ανάλυσης των συμπτωμάτων 3.000 χρηστών [33]. Το πιο συχνό παράπονο αυτών των χρηστών (του 38%) ήταν οι πονοκέφαλοι (ήπιοι, αυξομειούμενοι, οξείς) και οι ημικρανίες. Συσχέτιση μεταξύ εμφάνισης πονοκεφάλων και βλάβης του αιματο-εγκεφαλικού φραγμού έχει δειχθεί και από άλλες δημοσιευμένες έρευνες [34, 35].
Νευροεκφυλιστικές ασθένειες: Σουηδική μελέτη αποκάλυψε το ενδεχόμενο πρόκλησης της ασθένειας Alzheimer [6, 36, 37], μια γαλλική μελέτη έδειξε την εμφάνιση συμπτωμάτων της ασθένειας Alzheimer σε ποντικούς [6, 38], και μια αμερικάνικη μελέτη σε ποντίκια διαπίστωσε απώλεια της βραχύβιας μνήμης και μαθησιακά προβλήματα μετά από 45λεπτη έκθεση στην ακτινοβολία [14].
Αύξηση της αρτηριακής πίεσης: Έρευνα του νευρολόγου Δρ. Stefan Braune και συνεργατών του το 1998 στο Freiburg της Γερμανίας, χρηματοδοτηθείσα από την Deutsche Telecom, έδειξε ότι η ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων προκαλεί αύξηση της πίεσης του αίματος [39]. Οι ερευνητές τοποθέτησαν κινητό τηλέφωνο στην δεξιά πλευρά του κεφαλιού 10 εθελοντών και το λειτουργούσαν εν αγνοία τους με τηλεκοντρόλ. Κάθε φορά που ενεργοποιείτο το κινητό ανέβαινε η πίεση του αίματος των εθελοντών κατά περίου 1 μονάδα (5-10 mm Hg), πιθανώς διότι η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία του δημιουργούσε συστολή στις αρτηρίες του αίματος. Αυτή η αύξηση θα μπορούσε να προκαλέσει καρδιακή προσβολή σε κάποιον με σοβαρά καρδιαγγειακά προβλήματα (π.χ. ανεύρισμα).
Γ. Βιολογικές βλάβες στα παιδιά Από το 1997, αυστραλιανή μελέτη συμπέραινε ότι τα παιδιά απορροφούν ακτινοβολίες μικροκυμάτων σε ρυθμό 3,3 φορές μεγαλύτερο από τους ενήλικες [40]. Στην Μεγάλη Βρετανία το 2000, μια έκθεση κρατικής επιτροπής Independent Expert Group on Mobile Phones, γνωστή και ως «Έκθεση Stewart», επισήμαινε την ανησυχία της για τις επιπτώσεις της ακτινοβολίας των κινητών τηλεφώνων στα παιδιά λόγω του ότι το νευρικό σύστημά τους είναι υπό ανάπτυξη. Επιπλέον, τα οστά του κρανίου τους είναι λεπτότερα από των ενήλικων και επομένως επιτρέπουν την απορρόφηση περισσότερης ακτινοβολίας από τον εγκέφαλο. Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληγε και βρετανική ερευνητική ομάδα για παιδιά κάτω των 16 ετών [41]. Θα πρέπει να συνεκτιμηθεί επίσης, ότι το αμυντικό ανοσοποιητικό σύστημα των παιδιών -που η αποτελεσματικότητά του αποδομείται από την ακτινοβολία του κινητού τηλεφώνου- είναι λιγότερο ανεπτυγμένο από αυτό ενός ενήλικα, και επομένως αδυνατεί να αντιμετωπίζει τα προβλήματα υγείας που προκαλούνται από μακροχρόνια έκθεση σε τέτοια ακτινοβολία.
Η Έκθεση Stewart συνιστά ότι «η ευρέως διαδεδομένη χρήση κινητών από παιδιά θα πρέπει να αποθαρρύνεται. Επίσης, δεν θα πρέπει να διαφημίζεται από τις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας η χρήση κινητών από παιδιά».” Παράλληλα, ο Υπουργός Παιδείας της Αγγλίας το 2000 ζήτησε από τα σχολεία να περιορίσουν τη χρήση κινητών τηλεφώνων σε παιδιά μέχρι 16 ετών και να εξασφαλίσουν ότι οι παρακείμενες κεραίες κινητής τηλεφωνίας δεν εκπέμπουν «ισχυρής έντασης ακτινοβολία» στον σχολικό χώρο [42]. Παρόμοιες πολιτικά συγκρατημένες επιφυλάξεις για την χρήση κινητών από παιδιά διατυπώθηκαν το 2001 από την γαλλική κυβέρνηση και από το γερμανικό Ινστιτούτο Οικολογίας. Τέτοια ημίμετρα είχαν το αντίθετο αποτέλεσμα: να αυξηθεί η χρήση κινητών από τα αγγλόπαιδα από 25% το 1999 στο 64% μόνο μέσα σε ένα χρόνο [43].
Οι ανησυχίες από την έκθεση των παιδιών στην ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων βασίζονται σε συγκεκριμένες ερευνητικές μελέτες. Κατ’ αρχάς, μελέτες του καθηγητή Om Gandhi από το Πανεπιστήμιο της πολιτείας Utah των ΗΠΑ, έδειξαν ότι η τρέχουσα μέθοδος μέτρησης του «ασφαλούς» ορίου μέγιστης έκθεσης στην ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων (βλέπε σχετική ενότητα κατωτέρω) χρησιμοποιεί ψεύτικα κεφάλια ενήλικα, πολύ μεγαλύτερα από ενός παιδιού, που σημαίνει ότι το μέγιστο καθιεροθέν «ασφαλές» όριο (SAR) απορροφούμενης ακτινοβολίας δεν προσδιορίστηκε και δεν ισχύει για τα παιδιά [44].
Ο Δρ. Gerard Hyland, ειδικός στις ακτινοβολίες χαμηλής στάθμης και σύμβουλος της βρετανικής κυβέρνησης στα κινητά τηλέφωνα, σημειώνει ότι «η ακτινοβολία είναι γνωστό ότι επιδρά στα εγκεφαλικά κύματα, και τα παιδιά είναι ιδιαιτέρως ευάλωτα…Οι κύριες επιδράσεις είναι νευρολογικές, προκαλώντας πονοκεφάλους, απώλεια μνήμης και διαταραχές ύπνου» [45]. Ακόμα κι ένα τηλεφώνημα διάρκειας 2 λεπτών μπορεί να αλλοιώσει την ηλεκτρική δραστηριότητα του παιδικού εγκεφάλου μέχρι και 1 ώρα αργότερα. Τέτοια αλλοίωση μπορεί να προξενήσει ψυχιατρικά και συμπεριφορικά προβλήματα και βλάβες στην μαθησιακή ικανότητα. Κατά τον Δρ. Hyland, «η αλλοίωση των εγκεφαλικών κυμάτων μπορεί να προκαλέσει απώλεια συγκέντρωσης και μνήμης, και επιθετική συμπεριφορά» [46]. Ανάλογες επιπτώσεις είχαν διαπιστωθεί το 1996 και σε παιδιά που ζουν κοντά σε ραδιοσταθμούς: παρουσιάζουν χαμηλή μνήμη και χαμηλά αντανακλαστικά και νευρομυϊκή αντοχή [47]. Τον ίδιο χρόνο, διαπιστώθηκε σημαντική ελάττωση της οπτικής αντίδρασης και μειωμένη μνημονική λειτουργία σε παιδιά που εκτίθενται σε ένταση ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας μέχρι και 40 χαμηλότερη από το ανώτατο όριο (SAR) των ΗΠΑ [48].
Οι επιπτώσεις της ακτινοβολίας των κινητών τηλεφώνων και άλλων πηγών παρόμοιας (μη ιονίζουσας) ακτινοβολίας στα παιδιά μπορεί να είναι ακόμα πιο σοβαρές. Μελέτες του καθηγητή Leif Salford του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Lund της Σουηδίας έδειξαν ότι η ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων θα μπορούσε να καταστρέψει εγκεφαλικά κύτταρα σε νέους ανθρώπους και να οδηγήσει στην πρώιμη εμφάνιση ασθενειών όπως του Alzheimer. Διαπίστωσε νέκρωση εγκεφαλικών κυττάρων σε νεαρούς ποντικούς ηλικίας 12-26 εβδομάδων, που τα νευρικά τους κύτταρα βρίσκονται σε στάδιο ανάπτυξης ανάλογο με αυτό των εφήβων και των μικρών παιδιών [49]. Αυτά τα ευρήματα θα μπορούσαν να συσχετιστούν με τον αυξημένο βαθμό λευχαιμίας (διπλάσιο) και θνησιμότητας που παρατηρήθηκαν από το 1996 σε παιδιά που ζούσαν κοντά σε τηλεοπτικές κεραίες, δηλαδή που εκτίθενται σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία AM-FM έντασης μέχρι και 8000 φορές χαμηλότερη από το επίσημο επιτρεπτό όριο (SAR) των ΗΠΑ [50]. Τα αυξημένα ποσοστά λευχαιμίας επιβεβαιώθηκαν 2 χρόνια αργότερα και σε παιδιά που ζούσαν μέχρι και 6 χιλιόμετρα από ραδιοφωνικoύς σταθμούς [51].


Εμπόδια των εταιρειών κατασκευής κινητών τηλεφώνων σε ερευνητές

Το 1991, η Motorola χρηματοδότησε έρευνα των βιοχημικών Jerry Phillips και Ross Adey για τις επιπτώσεις της ακτινοβολίας των κινητών τηλεφώνων στην υγεία μας. Σύμφωνα με καταγγελία του Phillips, η εταιρεία τους ασκούσε πιέσεις να παραποιήσουν και να μην αποκαλύψουν τα αποτελέσματα των ερευνών τους, π.χ., ότι η ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων καταστρέφει το γενετικό υλικό (το DNA) των ποντικών. Όταν βέβαια δεν συμμορφώθηκαν με τις υποδείξεις διεκόπη η χρηματοδότηση της έρευνάς τους [8].
Η πιο κραυγαλέα περίπτωση παρεμπόδισης ερευνών από τις εταιρείες κατασκευής κινητών τηλεφώνων αφορά τον επιδημιολόγο Δρ. George Carlo. Διετέλεσε διευθυντής (1993-2001) του ερευνητικού προγράμματος Wireless Technology Research (WTR) για τις επιδράσεις των κινητών τηλεφώνων στον άνθρωπο. Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε με 28 εκατομ. δολάρια από εταιρείες κατασκευής κινητών τηλεφώνων και διεξήχθη μέχρι το 1998, ένα χρόνο πριν ορίσει η ΕΕ το ανώτατο όριο (SAR) απορροφούμενης ακτινοβολίας στα 2 βαττ/κιλό ιστού. Η έρευνα αυτή έδειξε αναμφισβήτητη συσχέτιση μεταξύ της ακτινοβολίας των κινητών τηλεφώνων και της ανάπτυξης καρκίνου στον χρήστη τους. Ο Δρ. Carlo συμπέρανε ότι αυτού του είδους οι ακτινοβολίες ενδέχεται να προκαλούν γενετικές βλάβες, σημειώνοντας ότι «δεν είναι πλέον σωστό να ισχυρίζονται οι εταιρείες κατασκευής κινητών τηλεφώνων ότι τα προϊόντα τους είναι ασφαλή».
Στις 07-10-1999 ο Δρ. Carlo, ως πρόεδρος της WTR, ενημέρωσε την γνωστή εταιρία κατασκευής κινητών τηλεφώνων AT&T ότι η πιθανότητα εμφάνισης σπάνιων νευροεπιθηλιακών όγκων και όγκων ακουστικού νευρώματος (acoustic neuroma) του εγκεφάλου στους πάνω από 6 χρόνια χρήστες κινητών τηλεφώνων ήταν υπερδιπλάσια απ’ ό,τι στους μη χρήστες, και ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των εγκεφαλικών όγκων που αναπτύσσονται στην δεξιά πλευρά του κρανίου και της χρήσης του κινητού τηλεφώνου στην ίδια πλευρά του. Όπως δήλωσε τον ίδιο χρόνο, «Οι εταιρείες δαπανούν εκατομμύρια δολάρια για να με δυσφημούν γιατί δεν τους άρεσε ό,τι τους είπα...Δείχνουν προκλητική αδιαφορία για τους χρήστες κινητών τηλεφώνων» [52]. Ο Δρ. Carlo έστειλε επίσης επιστολές σε αμερικάνους βουλευτές, προειδοποιώντας ότι η ακτινοβολία κινητών τηλεφώνων προκαλεί καταστροφή του DNA των κυττάρων του αίματος του ανθρώπου (και τη δημιουργία μικροπυρήνων), που σημαίνει ότι μπορούν να μετεξελιχθούν σε καρκινικά [6, 38, 53]. Μετά από ανασκόπιση των ευρημάτων 75 μελετών για τη σχέση της ακτινοβολίας των κινητών τηλεφώνων με καρκίνο εγκεφάλου, ο Δρ. Carlo συμπέρανε ότι υπάρχουν «βάσιμα ερωτηματικά για την ασφάλεια» χρήσης τους, που δείχνουν ότι οι περί του αντιθέτου ισχυρισμοί των κατασκευαστών τους είναι ανυπόστατοι [54]. Τα αποτελέσματα των ερευνών του ο Δρ. Carlo τα έχει αποκαλύψει και σε βιβλίο του που έγραψε μετά την απόλυση του από το ερευνητικό πρόγραμμα, το 2001 [55].


Έμμεση αποδοχή της επικινδυνότητα των κινητών τηλεφώνων από τις εταιρείες κατασκευής τους

Τους πιθανούς κινδύνους υγείας από την χρήση των κινητών τηλεφώνων τους αποδέχονται έμεσα και οι ίδιες οι κατασκευάστριες εταιρείες. Αυτό φαίνεται από το ότι ορισμένες πατέντες για τα κινητά τους σχεδιάστηκαν να προσφέρουν προστασία στον χρήστη από την εκπεμπόμενη ακτινοβολία τους. Για παράδειγμα, μια πατέντα της Nokia (κατατέθηκε στις 28-07-1998) αναφέρει τα εξής: «Έχει υποστηριχθεί ότι η ακτινοβολία ραδιοσυχνοτήτων προκαλεί αλλαγές στην ηλεκτρική κατάσταση -στην ιοντική ισορροπία- των νευρικών κυττάρων. Μια διαρκής και εστιασμένη έκθεση στην ακτινοβολία ραδιοσυχνοτήτων έχει υποστηριχθεί ότι αδυνατίζει τις στρώσεις μυελίνης των νευρικών κυττάρων, και τελικά οδηγεί σε εξασθένιση της ακουστικής ικανότητας, σε ιλίγγους κ.λπ. Έχει προταθεί ότι η ακτινοβολία ραδιοσυχνοτήτων μπορεί να διεγείρει υπερπαραγωγή των υποστηρικτικών κυττάρων του νευρικού συστήματος, και στην χειρότερη περίπτωση μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη κακοήθων όγκων όπως π.χ. γλοιώματος». Η Motorola, η Ericsson και άλλοι κατασκευαστές κινητών τηλεφώνων έχουν καταθέσει παρόμοιες πατέντες [8].
Οι εταιρείες αυτές αντιδρούν ακόμα και σε κάθε απόπειρα μερικής αντιμετώπισής του προβλήματος από εταιρίες άλλων προϊόντων. Ενδεικτικά, το 2002 η γνωστή φίρμα Levi's επρόκειτο να κυκλοφορήσει ένα μπουφάν με ειδική τσέπη για κινητό τηλέφωνο, που θα προφύλασσε τον χρήστη από την ακτινοβολία του [6]. Αναγκάστηκε να υποχωρήσει μετά από σφοδρές αντιδράσεις των εταιριών κατασκευής κινητών τηλεφώνων, που δεν ήθελαν να φανεί ότι υπάρχει πρόβλημα επικινδυνότητας των κινητών, και αφετέρου διότι θέλουν οι ίδιες κάποια στιγμή να καρπωθούν τα κέρδη για πιο ασφαλή τηλέφωνα, κατοχυρώνοντάς τα με σχετικές πατέντες.
Βέβαια, οι κατασκευαστικές εταιρείες θα αντιμετώπιζαν νομικά προβλήματα αν ξεκινούσαν να πωλούν κινητά τηλέφωνα με εσωτερική προστασία για την ακτινοβολία τους. Θα ήταν σαν να παραδέχονταν ότι υπάρχει πρόβλημα επικινδυνότητας του προϊόντος τους, και θα νομιμοποιούσαν εναντίον τους δικαστικές αγωγές από άτομα που ανέπτυξαν διάφορες ασθένειες από τη χρήση των κινητών τηλεφώνων. Το ότι όμως τα κινητά τους δημιουργούν σοβαρα προβλήματα υγείας στο χρήστη αποδεικνύεται έμμεσα και από το ότι διεθνείς ασφαλιστικές εταιρίες όπως οι Lloyd’s και Stirling, αρνούνται να τους καλύψουν ασφαλιστικά έναντι του ρίσκου να δεχθούν μελλοντικές δικαστικές αγωγές στην περίπτωση που αποδειχθεί ότι τα κινητά προκαλούν μακροχρόνιες βλάβες στον χρήστη [8, 56]. Την όποια, δε, μικρή μείωση στην εκπομπή ακτινοβολίας των κινητών τηλεφώνων τους (ήδη κυκλοφορούν κινητά τηλέφωνα με όριο εκπεμπόμενης ακτινοβολίας κάτω από αυτό που έχουν υιοθετήσει η ΕΕ και οι ΗΠΑ), την κάνουν μόνο για οικονομικούς λόγους: λόγου χάριν, εν όψει του γεγονότος ότι η Κίνα πρόκειται να επιτρέψει την πώληση κινητών με χαμηλό όριο SAR. Μια χώρα με εκατοντάδες εκατομμύρια πιθανούς αγοραστές κινητών τηλεφώνων δύσκολα θα μπορούσε να αγνοηθεί από τους κατασκευαστές κινητών τηλεφώνων [6].


Συνένοχες οι κρατικές Υπηρεσίες Ελέγχου και οι Διεθνείς Οργανισμοί

Τόσο οι υπηρεσίες ελέγχου των ΗΠΑ, όσο και της ΕΕ αδιαφορούν μέχρι σήμερα να πάρουν ουσιαστικά μέτρα για την αντιμετώπιση των κινδύνων υγείας από την ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων και των κεραιών των σταθμών βάσης. Μη εξαιρετέα από την συγκάλυψη του σκανδάλου των κινητών είναι και η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, που, ενώ εκδίδει συμβουλευτική οδηγία υπέρ της χρήσης ακουστικών κινητού τηλεφώνου (hands-free), δεν διαπιστώνει την ύπαρξη αναμφισβήτητων αποδείξεων για κίνδυνο στην υγεία του χρήστη [14, 42]. Οι κρατικές υπηρεσίες υγείας της Αγγλίας και των υπόλοιπων χωρών της ΕΕ θεωρούν ότι δεν υπάρχουν αδιαμφισβήτητες αποδείξεις ότι η χρήση των κινητών προκαλεί καρκίνο, ούτε ότι αυξάνει τους κινδύνους στην υγεία. Αντιφάσκουσα με αυτό, βέβαια, η Αγγλία συνεργάστηκε με τις χώρες της ΕΕ στην έκδοση οδηγιών το 1999 (European Council Recommendation 519/1999/EC) για το μέγιστο «ασφαλές» όριο εκπεμπόμενης ακτινοβολίας των κινητών (SAR). Όπως θα δούμε ακολούθως, η τιμή SAR ορίστηκε για να αποφευχθεί η υπερθέρμανση των κυττάρων του εγκεφάλου, η μόνη δηλαδή επίδραση που προβληματίζει τα κράτη της ΕΕ και όχι ο ήδη γνωστός κίνδυνος πρόκλησης καρκίνων και μιας πληθώρας άλλων σοβαρών προβλημάτων υγείας. Και αυτό παρότι ακόμα και η Έκθεση Stewart στην Αγγλία συμπέραινε από τον 08-1999 ότι υπάρχουν «επιστημονικές αποδείξεις που δείχνουν ότι μπορεί να προκληθούν βιολογικές επιδράσεις από την έκθεση στην ακτινοβολία σε επίπεδα κάτω από αυτά που ορίζουν αυτές οι οδηγίες». Τον ίδιο χρόνο, επίσης, η Επιτροπή Επιστήμης και Τεχνολογίας της Βουλής των Κοινοτήτων συνιστούσε χλιαρά «ότι η βιομηχανία και το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιολογικής Προστασίας πρέπει να διερευνήσουν τρόπους για να σχεδιαστούν κινητά τηλέφωνα που να μειώνουν την έκθεση στην ακτινοβολία ως δυνατότητα επιλογής του καταναλωτή» [6]. Με άλλα λόγια, οι Άγγλοι βουλευτές προσπαθούσαν να προστατέψουν την υγεία τους, συνιστώντας στις εταιρείες όχι να κατασκευάζουν ακίνδυνα κινητά για όλο τον κόσμο, αλλά στην ουσία να προσφέρουν την επιλογή του «ασφαλούς» αλλά ακριβού κινητού τηλεφώνου στους λίγους οικονομικά ευκατάστατους χρήστες, και του επικίνδυνου και φτηνού στους υπόλοιπους, δηλαδή τους πολλούς χρήστες.
Πώς αντιμετωπίζουν σήμερα το σκάνδαλο των κινητών τα κράτη της ΕΕ; Όχι μόνο το συγκαλύπτουν, αλλά μας προτρέπουν και πώς να γίνουμε θύματά του. Στις 21-09-2004, πέντε υπηρεσίες χωρών της Βόρειας Ευρώπης, αρμόδιες για τη δημόσια υγεία και την προστασία από την ακτινοβολία, ανακοίνωσαν ότι οι χρήστες κινητών τηλεφώνων καλό είναι να χρησιμοποιούν τα hands-free που μειώνουν την έκθεσή τους στην ακτινοβολία. Οι ίδιες αυτές υπηρεσίες ως «Πόντιος Πιλάτος» επισημαίνουν ότι οι συσκευές κινητής τηλεφωνίας δεν συνιστούν κίνδυνο για την υγεία όταν τηρούνται οι κανόνες χρήσης τους [57].
H Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαφώνησε ακόμα και με το ανεπαρκές προληπτικό μέτρο της τοποθέτησης των κεραιών κινητής τηλεφωνίας σε απόσταση μεγαλύτερη των 300 μέτρων από κατοικημένες περιοχές, παρότι έχει δειχθεί από προαναφερθείσες έρευνες ότι ακόμα και ελάχιστα ποσά ακτινοβολίας μπορούν να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία μας. Συγκεκριμένα, σε σχετικό ερώτημα του ευρωβουλευτή της Ν.Δ. (καθηγ. βιοχημείας) Α. Τρακατέλλη αναφορικά με την επικινδυνότητα της λειτουργίας των κεραιών στο Χορτιάτη Θεσσαλονίκης και σε άλλες περιοχές της χώρας, ο αρμόδιος επίτροπος Ε. Λικάνεν απάντησε ότι «οι επιστημονικές αποδείξεις δεν υποστηρίζουν την άποψη που λέει ότι μια κεραία σε απόσταση 300 μ. θα είχε επιπτώσεις στην υγεία. Από τη στιγμή που τα πραγματικά επίπεδα έκθεσης παραμένουν κάτω από τα συνιστώμενα επίπεδα, η υγεία των πολιτών είναι καλά προστατευμένη σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε» [58]. Το εξωφρενικό της υπόθεσης είναι ότι αυτό που αμφισβητεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το προβλέπει και τo νομοσχέδιο του υπουργείου Μεταφορών για τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες: θα απαιτεί να ξηλωθούν εντός ενός έτους όλες οι κεραίες που βρίσκονται σε ακτίνα μικρότερη των 300 μ. από σχολεία, ανώτατα και τεχνολογικά εκπαιδευτικά ιδρύματα και νοσοκομεία. Σημειωτέον, η κατάθεσή του στη Βουλή καρκινοβατεί επί χρόνια, ίσως γιατί δεν είναι ...έτοιμες ακόμα οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας. Αλλά ακόμα και αυτό το νομοσχέδιο δεν θα αφορά όλες τις κεραίες στη χώρα μας αλλά μόνο τις 4.000 από τις 6.000 [1]. Και μέχρι τότε, ο Συνήγορος του Πολίτη (στερημένος κάθε δικαιώματος νομικής επέμβασης, και στην ουσία δρώντας εκτονωτικά ως «μη κυβερνητική οργάνωση») θα διαμαρτύρεται για τις αυθαιρεσίες των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας, που φυτεύουν όπως τους βολεύει όλη τη χώρα με τις τοξικές κεραίες τους. Μόνο στην Πάτρα, έχουν φυτευτεί κυριολεκτικά πάνω στα κεφάλια μας τουλάχιστον 52 κεραίες [59].


Το απατηλό «ασφαλές» όριο (SAR) έκθεσης μας στην ακτινοβολία των κινητών

Τι είναι αυτό το περιβόητο όριο SAR (Specific Absorption Rate, ή Ρυθμός Ειδικής Απορρόφησης), με το οποίο μας καθυσυχάζουν οι διεθνείς υπηρεσίες ελέγχου ακτινοβολιών; Είναι ένας αριθμός που αντιπροσωπεύει την μέγιστη απορροφούμενη ενέργεια (σε βαττ ανά κιλό) από 1 ή 10 γραμμάρια (για τις τιμές SAR των ΗΠΑ και της ΕΕ, αντιστοίχως) ιστού του χρήστη που εκπέμπεται από το κινητό τηλέφωνό του για μια δεδομένη χρονική περίοδο. Η ανώτατη επιτρεπτή τιμή SAR που ισχύει στην ΕΕ (2.0 βαττ/κιλό για 10 γραμμάρια ανθρώπινου ιστού) υποτίθεται ότι περιορίζει μόνο τις «θερμικές επιδράσεις» της ακτινοβολίας στον άνθρωπο και όχι άλλες πολύ πιο σοβαρές βλάβες. Επομένως, το όριο SAR είναι αναξιόπιστο για την αίολογηση της ασφάλειας κινητού τηλεφώνου στη υγεία του χρήστη. Ένας άλλος λόγος αναξιοπιστίας του είναι ότι προσδιορίζεται σε ψεύτικο κεφάλι, γεμισμένο με υγρά που υποτίθεται ότι προσομοιάζουν την ούτως ή άλλως εξαιρετικά σύνθετη και εν πολλοίς άγνωστη σύσταση του ανθρώπινου εγκεφάλου. Είναι επίσης εκπληκτικό ότι για τον προσδιορισμό του SAR οι σχετικές κρατικές υπηρεσίες ελέγχου των ΗΠΑ και της ΕΕ δεν συνεκτίμησαν ούτε καν το μικρό μέγεθος του κρανίου των παιδιών ούτε το απροστάτευτο από τα οστά του κρανίου μάτι.
Το όριο SAR είναι εγκληματικά παραπλανητικό διότι προαναφερθείσες έρευνες έδειξαν ότι βιολογικές βλάβες προκαλούνται ακόμα και σε έκθεση ακτινοβολίας 16.000 φορές κάτω από αυτό το όριο. Βασικά χρησιμοποιείται από τους κρατικούς και διεθνείς οργανισμούς ελέγχου και τις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας ως «επιστημονικό» άλλοθι και διαφημιστικό δόλωμα των εταιρειών για την πώληση των τοξικών προϊόντων τους στους χρήστες-θύματα. Το όριο SAR, όπως και κάθε ανάλογο «όριο ασφαλείας» για τη χρήση επικίνδυνων καταναλωτικών προϊόντων, είναι κάτι σαν την παρηγοριά (των διεθνών ελεγκτικών οργανισμών) στον άρρωστο (καταναλωτή) μέχρι να βγει η ψυχή του. Οι τιμές SAR των ευρωπαϊκών κινητών τηλεφώνων μπορούν να βρεθούν στην διαδικτυακή διεύθυνση: http://www.sarvalues.com/eu-complete.html.


Ελαχιστοποίηση βλαβών του χρήστη

Οι οδηγίες «ασφαλούς» χρήσης του κινητού τηλεφώνου δεν έχουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα διότι δημιουργούν την εντύπωση ότι θέτουν υπό έλεγχο ένα ως επί το πλείστον ασφαλές προϊόν. Έτσι, καλιεργούν μια ψευδή εντύπωση σχετικής ασφάλειας για τον χρήστη που τελικά καταλήγει στην παραβίασή τους. Παρά το ανέφικτό τους στην πράξη, κάποιοι από τους χρήστες ίσως ωφεληθούν από τις ακόλουθες στοιχειώδεις προφυλάξεις:

1. Να χρησιμοποιείται μόνο όταν είναι απολύτως απαραίτητο, και για τον ελάχιστο δυνατό χρόνο.
2. Να χρησιμοποιείται ελάχιστα είτε μακρυά από αστικά κέντρα ή με μισο-άδεια μπαταρία διότι ακτινοβολεί με την μέγιστη ισχύ του. Η ισχύς που απαιτείται για να πραγματοποιηθεί μια σύνδεση σε αγροτική περιοχή, όπου οι σταθμοί αναμετάδοσης είναι πολύ λιγότεροι, μπορεί να είναι και 1.000 φορές μεγαλύτερη από αυτή που απαιτείται στις αστικές περιοχές [60].
3. Να χρησιμοποιείται πάντα το hands-free ή το σύστημα blue tooth ανοιχτής ακρόασης.
4. Να χρησιμοποιείται κυρίως για αποστολή/λήψη μηνυμάτων, με την προϋπόθεση ότι βρίσκεται μακριά από ζωτικά όργανα (κεφάλι, γεννητικά όργανα).
5. Τα παιδιά θα πρέπει να το χρησιμοποιούν μόνο σε επείγουσες περιπτώσεις και μόνο για μηνύματα.
6. Να μη χρησιμοποιείται κατά την οδήγηση διότι (α) το αυτοκίνητο εγκλωβίζει και μεγιστοποιεί την ακτινοβολία που δέχεται ο χρήστης, και (β) διότι η συνομιλία αποσπά την προσοχή του από την οδήγηση.



Παραπομπές
1. Ελευθεροτυπία, 01-02-2004.
2. Ελευθεροτυπία, 02-10-2004.
3. Κ. Ελευθεροτυπία, ‘Οικονομία’, 25-07-2004.
4. Tegenfeld, Clas. ‘Better Electromagnetic Environment’: www.bemi.se.
5. Bo Sernelius, 2004. Possible induced enhancement of dispersion forces by cellular phones. Phys. Chem. Chem. Phys. 6 (7): 1363-1368.
6. http://www.iconmag.co.uk/mobile_phones1.htm.
7. http://www.rfsafe.com/computer_models_rfs.htm.
8. Begich, Ν., Roderick, J., Cell Phone Convenience or 21st Century Plague, Earthpulse Press (http://www.wsws.org/articles/2002/jul2002/cell-j11.shtml).
9. http://www.globalchange.com/radiation2.htm.
10. Lai, H., Singh, N. P., 2004. Magnetic-field-induced DNA strand breaks in brain cells of the rat. Environmental Health Perspectives 112 (6): 687-694.
11. Radio Frequency Safe: http://www.rfsafe.com/article50.html.
12. Phillips, J. L., et. al., 1998. DNA damage in Molt-4 T- lymphoblastoid cells exposed to cellular telephone radiofrequency fields in vitro. Bioelectrochem. Bioenerg. 45:103-110.
13. Magras, I. N., Xenos, T. D., 1997. RF radiation-induced changes in the prenatal development of mice. Bioelectromagnetics 18:455-461.
14. http://www.globalchange.com/radiation.htm.
15. Panagopoulos, J. D., Karabarbounis, A., Margaritis, H. L. (2004). Effect of GSM 900-MHz mobile phone radiation on the reproductive capacity of Drosophila melanogaster. Electromagnetic Biol. Med. 23: 29-43.
16. Farrell, J. M. et al., 1997. The effect of pulsed and sinusoidal magnetic fields on the morphology of developing chick embryos. Bioelectromagnetics 18(6): 431-8.
17. Radio Frequency Safe: http://www.rfsafe.com/content-5.html.
18. BBC News, 14-10-2004.
19. International Journal of Oncology, 03-2003.
20. Case-Control Study on Radiology Work, Medical X-ray Investigations, and Use of Cellular Telephones as Risk Factors for Brain Tumors: http://www.emfguru.com/Research/hardel-study.html.
21. New Scientist Mail, 24-10-2002, www.globalchange.com/radiation.htm.
22. BBC News Online, 19-06-2002.
23. http://news.bbc.co.uk/1/hi/health/2053565.stm.
24. Frey, H. A. Headaches from cellular thelephones: Are they real and what are the implications? Environ. Health Perspect. vol. 106(3), March 1998.
25. Salford, L. G., 1997. Blood brain barrier permeability in rats exposed to electromagnetic fields from a GSM wireless communication transmitter. Abstract in Proceedings of the Second World Congress for Electricity and Magnetism in Biology and Medicine, Bologna, Italy, June 1997.
26. Salford, L. G., et. al., 1993. Permeability of the blood brain barrier induced by 915 MHz electromagnetic radiation; continuous wave and modulated at 8, 16, 50 and 200 Hz. Bioelectrochem. Bioenerg. 30: 293-301.
27. Radio Frequency Safe: http://www.rfsafe.com/article490.html.
28. Geoffrey Lean, Environment Editor, 14–09-2003, http://news.independent.co.uk/world/science_medical/story.jsp?story=443248.
29. http://members.iinet.net.au/~emfacts/mobiles/microwaves.html.
30. Microwave News September/October 1998, http://www.microwavenews.com/kuesrfmw.html.
31. Scotsman, 16-10-2000.
32. Sunday Mirror, 15-10-2000.
33. http://www.microshield.co.uk.
34. Sandyk, R., Awerbuch, G. I., 1994. The co-occurance of multiple sclerosis and migraine headache: the serotoninergic link. Int. J. Neurosci. 76: 249-257.
35. Winkler, et al., 1995. Impairment of blood-brain barrier function by serotonin induces desynchronisation of spontaneous cerebral cortical activity: experimental observations in the anaesthetized rat. Neuroscience 68: 1097-1104.
36. Differentiation, May 2002.
37. Laurier, J., Do cellular phones represent a health risk?, 11-07-2002. (http://www.wsws.org/articles/2002/jul2002/cell-j11.shtml).
38. http://www.wsws.org/articles/2002/jul2002/cell-j11.shtml.
39. Lancet, 06-1998.
40. Radio Frequency Safe: http://www.rfsafe.com/article13.html, Helin, Jan. How Dangerous Is Your Mobile Phone? Aftonbladet (Σουηδική εφημερίδα), 08-02-1997.
41. Reuters Business News, June 2000.
42. LLoyds Product Liability Intentional, 30-09-2000.
43. The Ecologist, 26-10-2001.
44. Gandhi, O. P., Lazzi, G., Tinniswood, A., Yu, Q. S., 1999. Comparison of numerical and experimental methods for determination of SAR and radiation patterns of handheld wireless telephones. Bioelectromagnetics Suppl 4: 93-101.
45. Lancet, 11-2000.
46. NFO-Zentrale der Bürgerwelle, 07-04-2004: www.buergerwelle.de/d/dindex.html.
47. Kolodynski, A. A., Kolodynska, V.V., 1996. Motor and psychological functions of school children living in the area of the Skrunda radio location station in Latvia. Sci Total Environ. 180: 87-93.
48. Chiang, H., Yao, G.D., Fang, Q. S., Wang, K. Q., Lu, D. Z., Zhou, Y. K., 1989. Health effects of environmental electromagnetic fields. J. Bioelectricity 8: 127-131.
49. Environmental Health Perspectives, February 2003 (περιοδικό του National Institute of Environmental Health Sciences των ΗΠΑ), www.globalchange.com/radiation.htm.
50. Hocking, B., Gordon, I. R., Grain, H. L., Hatfield, G. E., 1996. Cancer incidence and mortality and proximity to TV towers. Med. J. Aust. 165: 601-605.
51. Michelozzi, P., Ancona, C., Fusco, D., Forastiere, F., Perucci, C. A., 1998. Risk of leukemia and residence near a radio transmitter in Italy. Epidemiology 9 Suppl.: 354p.
52. The Express, 10-1999.
53. Journal of the National Cancer Institute.
54. Medscape, 31-07-2000.
55. Carlo, L. G., Schram, M., Carlo, G., Cell Phones: Invisible Hazards in the Wireless Age: An Insider's Alarming Discoveries About Cancer and Genetic Damage, Carroll & Graf Publishers, 2001.
56. The Observer, 11-04-1999.
57. Ελευθεροτυπία, 22-09-2004.
58. Ελευθεροτυπία, 21-01-2004.
59. Ημέρα, 18-11-2004.
60. Ελευθεροτυπία, 20-08-2004.